Melatonin nədir?
Melatonin gecələr beyindəki epifiz tərəfindən ifraz olunan və sirkadiyalı ritmi tənzimləyən, yuxu-oyanma dövrünü nizamlayan və insanın rahat yuxuya getməsini təmin edən yuxu hormonudur. Melatonin hormonunun istehsalı gecənin və qaranlığın uzunluğu ilə birbaşa bağlıdır. Gecə nə qədər uzun və ətraf mühit qaranlıq olarsa, melatonin hormonu bir o qədər çox istehsal olunur. Gecələrin uzun olduğu qış günlərində daha çox istehsal olunan melatonin günlərin uzandığı yay günlərində azalır. Bu nəticəyə görə qışda orqanizmdə daha çox melatonin istehsalına görə yuxu müddətinin və keyfiyyətinin arta bilir. Bədənin kifayət qədər miqdarda melatonin istehsal etməsi üçün qaranlıq bir mühitdə yatmaq da lazımdır. Qaranlıq mühitdə yatmaq orqanizmdə melatonin istehsalını artıraraq yuxu keyfiyyətinə müsbət təsir edir. Yuxuya getməzdən əvvəl mavi ekrandan uzaq olmaq melatonin hormonunun ifrazını artırır.
Yuxuya getməkdə çətinlik çəkən və yuxu keyfiyyəti ilə bağlı problem yaşayan insanlarda melatonin səviyyəsi aşağı olur. Bədəndə təbii olaraq kifayət qədər istehsal oluna bilməyən melatoninin xaricdən əlavə edilməsi lazımdır. Laboratoriyada sintetik yolla istehsal oluna bilən melatonin yuxusuzluq, depressiya və xroniki ağrı şikayətlərindən əziyyət çəkən insanlar üçün əlavə olaraq istifadə edilə bilər.
Melatonin hormonunun faydaları nələrdir?
Melatonin hormonu immunitet sisteminə müsbət təsir edərək stressi azaldır. Bu, ömrü uzatmağa və qocalma əlamətlərini azaltmağa kömək edir. Melatonin qadın hormonları ilə bioloji qarşılıqlı əlaqədə olur və menstrual dövrünün tənzimlənməsinə kömək edir. Melatoninin alzheimer və parkinson kimi xəstəliklərin müalicəsində əhəmiyyətli yeri var. Bundan əlavə, melatonin immunitet sistemini gücləndirməyə kömək edir və bədən istiliyini tarazlaşdırır. Yuxu rejimini təmin edir, baş ağrısı və miqren üçün yaxşı təsir göstərir.
Tərkibində melatonin olan qidalar hansılardır?
Melatonin ehtiva edən qidalar bədəndə təbii olaraq meydana gələn melatonin istehsalını dəstəkləyərək yuxu keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədi daşıyır. Albalı, yumurta, süd, balıq və qoz, püstə, badam, fındıq ən çox melatonin ehtiva edən qidalar kimi tanınır. Yumurta və balıq qırmızı ətdən daha çox melatoninlə zəngindir. Üzüm və üzüm məhsulları (şirə, şərab və s.), albalı, kivi, çiyələk, alma, banan, manqo, ananas, pomidor, bibər, turp və bəzi göbələklər, zeytun yağı, kakao tozu, qovrulmamış qəhvə və qatıq kimi qidaların da tərkibində melatonin vardır.
Bədəndə melatonin istehsalı qida maddələri ilə dəyişə bilər. Melatonin sintezində kofaktor və aktivator kimi xüsusiyyətlərə malik olan vitamin və minerallar qidalanmanın əhəmiyyətini göstərə bilər. Tərkibində melatonin olan qidaları istehlak etməklə qanda melatonin səviyyəsini artırmaq və antioksidant tutumu artırmaq olar. Bu qidaların qeyri-kafi istehlakı bədəndə istehsalı azalda bilər.
Bitkilərdəki melatonin tərkibi iqlim şəraitindən, emaldan və saxlama şəraitindən asılı olaraq dəyişə bilər. Melatonin müxtəlif meyvələrdə fərqli səviyyələrdə ola bilər və eyni meyvənin müxtəlif növlərində də fərqli ola bilər.
Melatoninin zərərləri nələrdir?
Melatonin əlavələrinin qəbulu insanda bəzi yan təsirlərə və zərərlərə səbəb ola bilər. Melatonin istifadə edən insanlar gün ərzində həddindən artıq yorğun və ləng hiss edə bilərlər. Bu insanın həyat keyfiyyətinə təsir edir və neqativ hallara səbəb olur. Zərərli təsirləri insandan insana fərqli olsa da, melatoninin yan təsirləri arasında ürəkbulanma tez-tez rast gəlinən haldır. Melatonin bədəndə bir hormon olaraq mövcud olduğundan həddindən artıq qəbulu hormonal pozğunluqlara səbəb ola bilər. Dərman istifadə edən insanlar həkim məsləhəti ilə melatonindən istifadə etməlidirlər. Eyni zamanda, bədənə həddindən artıq dozada melatonin qəbulu sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Buna görə tövsiyə olunan dozanı aşmamaq vacibdir.
Melatonin əksikliyi nədir?
Yaş ilə bağlı bədəndə melatonin səviyyəsi əhəmiyyətli dərəcədə azalır. Qeyri-adekvat yuxu, stress və narahatlıq kimi amillər melatonin çatışmazlığına səbəb olur. Melatonin çatışmazlığı narahatlıq və depressiya, yuxu rejiminin pozulması, zəiflik, yorğunluq, ürək döyüntüsü və cinsi istəyin olmaması kimi problemlərə səbəb ola bilər.
Görmə qabiliyyəti zəif olan insanlarda xərçəngə tutulma nisbəti çox aşağıdır. Bunun səbəbinin melatoninlə əlaqəli olduğu düşünülür.
