Funksional donma nədir?

Funksional donma daxili aləminizdə ayrılıq, uyuşma və sıxışma hiss etdiyiniz, eyni zamanda, işə getmək, ictimai tədbirlərdə iştirak etmək və həyatınızı normal şəkildə davam etdirdiyinizi düşünməyə vadar edən hərəkətləri yerinə yetirdiyiniz anlara aiddir. Bu vəziyyət sinir sisteminizin stress və travmaya qarşı inkişaf etdirdiyi sağ qalma mexanizmindən irəli gəlir. Funksional donma sinir sisteminin özünü qoruma mexanizmidir və adətən güclü stress, travma və emosional yüklərin yığılması ilə baş verir.

Həddindən artıq stresə səbəb olan travmatik təcrübələr həmişə hamı üçün idarə oluna bilməz. Dözümlülük, idrak və ya emosional qabiliyyətiniz qarşılaşdığınız vəziyyətin öhdəsindən gəlmək üçün yetərli olmaya bilər. Belə vəziyyətlərdə vücudumuz nə edəcəyini bilmir və donaraq reaksiya verir, buna metaforik olaraq özünü “ölülüyə vurmaq” deyilir. Donma reaksiyası tez-tez fiziki hərəkətsizlik, uzaqlaşma və ya emosional uyuşma kimi özünü göstərir. Ənənəvi donma reaksiyası təhlükə aradan qalxdıqda başa çatır. Stress faktorları davam etdikdə isə insan funksional donma vəziyyətinə keçir. Bu vəziyyətdə sinir sisteminiz daim həyəcanda qalır, ancaq kənardan funksional görünməyə davam edirsiniz.

Funksional donmaya səbəb olan amillər hansılardır?

Funksional donma, gərgin stress, travma və ya emosional yüklərin öhdəsindən gəlməyə çalışarkən sinir sisteminizin davamlı reaksiyası kimi baş verir. Bu vəziyyətin arxasında bir çox səbəb ola bilər və bu səbəblər çox vaxt insanın həyat təcrübələrindən və stresslə mübarizə qabiliyyətindən asılıdır. Funksional donmaya səbəb olan amilləri aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

Keçmiş travmalar: Keçmişdə yaşadığınız fiziki, emosional və ya psixoloji travmalar sinir sisteminizin donma reaksiyasını öyrənməsinə səbəb ola bilər. Xüsusilə uşaqlıq dövründə laqeydlik və ya sui-istifadə kimi vəziyyətlər insanın təhlükə qavrayışını artıra və dondurucu reaksiyanı avtomatik müdafiə mexanizminə çevirə bilər. Bu, bədənin gündəlik həyatın kiçik stresslərində belə dondurucu bir reaksiya verərək daim bu vəziyyəti yaşamasına səbəb olur.

Xroniki stress: Uzun müddətli stress sinir sisteminizi daim həyəcanda saxlayır. İş təzyiqi, maliyyə çətinlikləri və ya münasibətlərdəki problemlər sinir sisteminizi cəlb edir və funksional donmaya səbəb ola bilər. Sinir sisteminiz bu daimi stressin öhdəsindən gələ bilməyəndə donma vəziyyətinə keçə bilər. Stress mənbəyi davamlı və xroniki olduqda funksional donma yaşanır.

Tükənmişlik hissi: Sıx iş yükü, uzun iş saatları və ya kifayət qədər istirahət etməmək kimi hallar tükənməyə səbəb ola bilər. Bu halda şəxs hələ də fiziki və zehni olaraq funksional görünərkən daxili olaraq ayrılmış və tükənmiş hiss edə bilər.

Emosional və daxili münaqişələr: Güclü emosional təzyiqlər və ya həll olunmamış daxili münaqişələr də dondurucu reaksiyaya səbəb ola bilər. Məsələn, münasibətlərdə şiddətli mübahisələr və ya emosional olaraq incinmək müdafiə mexanizmini aktivləşdirə bilər və bu donma reaksiyasının işə düşməsinə səbəb ola bilər.

Ekoloji və sosial amillər: Ekoloji stress mənbələri də funksional donmanı səbəb olan amillərdən biridir. Məsələn, iqtisadi qeyri-müəyyənlik, eko-narahatlıq, sosial təcrid və ya pandemiya kimi qlobal böhranlar donmuş və çarəsiz hisslərə səbəb ola bilər.

Fərdi xüsusiyyətlər və davamlılıq: Bəzi fərdlərin xarakterləri onları funksional donmaya daha çox meylli edə bilər. Məsələn, davamlı olaraq ətrafındakıları düşünən və ya həddindən artıq həssas olan fərdlər streslə mübarizə aparmaqda daha çox çətinlik çəkə bilər. Eyni şəkildə, emosional dayanıqlığı aşağı olan fərdlərin travma və ya stress qarşısında funksional donma ilə qarşılaşma ehtimalı daha yüksəkdir.

Funksional donma əlamətləri hansılardır?

Motivasiya olmaması və ya yorğunluq kimi əlamətlərlə tükənmişliyə bənzəyən funksional donma bir çox fərqli səbəbə görə yarana bilir və müxtəlif əlamətlərlə özünü göstərir. Bu simptomları tanımaq və başlanğıcda lazımi tədbirlər görmək, funksional donmanın həyatınızın böyük bir sahəsinə təsir etməməsi və ya səbəb ola biləcəyi daimi zərərin qarşısını almaq üçün tədbirlər görmənizi asanlaşdırır. Funksional donmanın bəzi əlamətlərini aşağıdakı kimi sıralamaq olar:

Daim tükənmək və kifayət qədər fiziki enerjiniz olsa belə, hərəkət etmək üçün çox yorğun hiss etmək;

Motivasiyalı qalmaqda və əsas özünə qulluq göstərməkdə çətinlik çəkmək;

Səbəbi başa düşülməmiş və ya aşağı səviyyədə olsa belə, qorxu və narahatlıq hissi;

Yalnız, sosial mühitdən uzaqda vaxt keçirmək istəmək, ayrılmış və təcrid olunmuş hiss etmək;

Çox işiniz olduğunu və ya hər şeyin çox çətin olduğunu hiss etdiyiniz üçün başlanğıc tapşırıqları təxirə salmaq və ya davam edən layihələri tamamlamaq.

Funksional donma ilə necə mübarizə aparmaq olmaq olar?

Funksional donma daimi bir vəziyyət deyil. Sinir sisteminizi yenidən təşkil etməyə və zehni-fiziki əlaqəni gücləndirməyə yönəlmiş təcrübələrlə həyatınızda tarazlığı bərpa edə bilərsiniz. Funksional donma ilə mübarizə üsulları kimi aşağıdakıları icra edə bilərsiniz:

Təbiətlə əlaqənizi gücləndirin: Təbiət sinir sistemimizə sakitləşdirici və bərpaedici təsir göstərir. Açıq havada vaxt keçirmək, xüsusilə yaşıl ərazilərdə gəzmək zehni yorğunluğu azaldır və bədəninizdəki stressi aradan qaldırır. Bundan əlavə, təbiət bizə həyatın bugünkü gərgin tempində itirilən anı yaşamaq şüurunu bərpa etməyə kömək edə bilər.

Fiziki hərəkətə vaxt ayırın: Fiziki hərəkət bədəninizdə yığılmış stressi aradan qaldırmağın ən təsirli yollarından biridir. Daimi məşq endorfinlərin ifrazını artıraraq əhvalınızı yaxşılaşdırır və funksional donmadan çıxmağınıza kömək edir. Məşq zamanı diqqətinizi bədəninizə cəmləmək zehni əlaqənin kəsilməsi hisslərini azalda bilər və özünüzü yenidən balanslaşdırılmış hiss edə bilərsiniz. Bundan əlavə, hərəkət etmək qan dövranını sürətləndirə və bədəninizin ehtiyac duyduğu enerjini bərpa edə bilər.

Nəfəs alma texnikalarından və meditasiya təcrübələrindən yararlanın: Nəfəs alma texnikası və meditasiya sinir sistemini sakitləşdirməkdə və bədən-ağıl əlaqəsini gücləndirməkdə çox təsirlidir. Məsələn, diafraqmatik tənəffüs kimi sadə bir texnika sinir sisteminizi sakitləşdirir və bədəninizə təhlükəsiz yer təmin etdiyiniz barədə siqnal verir. Meditasiya təcrübələri düşüncələrinizi təşkil etməyə və diqqətinizi artırmağa kömək edə bilər. Nəfəs alma və meditasiya təcrübələri rutinə çevrildikdə uzun müddətdə psixi sağlamlığınıza müsbət töhfə verir.

Sosial əlaqələrinizi gücləndirin: Funksional donma zamanı insan özünü sosial mühitdən təcrid etməyə meyllidir. Sosial əlaqələr sinir sisteminizin tarazlaşmasına kömək edir. Sevdiklərinizlə vaxt keçirmək özünüzü təhlükəsiz və emosional bağlı hiss etməyə kömək edir. Bu prosesdə sizi anlayan, dinləyən və dəstəkləyən insanlarla ünsiyyətə diqqət yetirmək vacibdir. Sosial əlaqələrinizi gücləndirmək tənhalıq hisslərini azaldır və daxili gücünüzü bərpa etməyə imkan verir.

Torpağa təmas etmək üsullarını sınayın: Sadə və təsirli bir texnikadır. Torpağa təmas etmək üsullarına çılpaq ayaqla yerə basmaq, ona toxunaraq xüsusi bir obyektə diqqət yetirmək və ya hisslərinizi aktivləşdirmək daxildir. Bu üsullar sinir sisteminizi sakitləşdirir və zehni əlaqənin kəsilməsi hisslərini azaldır. O, həmçinin emosional tarazlığı qorumağa kömək edir və sizi travmatik və ya stresli vəziyyətlərdən uzaqlaşdıraraq təhlükəsiz məkan yaradır.

Balanslaşdırılmış bir iş rejimi yaradın: Həyatınızda nizamlı bir rutin qurmaq sinir sisteminizi yenidən balanslaşdırmağa və daha inamlı hiss etməyə kömək edə bilər. Yuxu rejiminizi təmin etmək, qidalanmanıza diqqət yetirmək və gündəlik planlar etmək funksional donmadan sağalmanızı sürətləndirə bilər. Özünüzə vaxt ayırmağı unutmadığınız balanslaşdırılmış rejim həm zehni, həm də fiziki sağlamlığınızı yaxşılaşdırır və ümumi həyat keyfiyyətinizi artırır.